Hòa thượng Gunaratana – Bình Anson trích dịch
Khi tôi chết, tôi không muốn có những nghi lễ phô trương. Tôi đã viết di
chúc dặn dò nếu tôi chết trong vòng năm mươi dặm của Trung tâm Thiền
quán Bhavana (West Virginia, Hoa Kỳ), những người trong đạo tràng nên
thu xếp hỏa táng thân xác tôi và sau đó, tùy ý xử lý tro cốt. Tôi không quan
tâm. Nếu tôi chết ở nơi khác, họ có thể thu xếp thực hiện bất cứ cách nào họ
muốn.
Sự thật là ngay bây giờ, tôi không thể kiểm soát được thân thể này khi vẫn
còn sống, huống hồ gì sau khi chết? Cho nên tôi không có một ước muốn đặc
biệt nào về cách thức và thời điểm về cái chết của tôi. Tôi sẽ ra đi như khi tôi
đến với cuộc đời này, không có kế hoạch hay lời mời nào.
Tôi mong rằng những thành viên trong đạo tràng này sẽ không quá đau
buồn về cái chết của tôi. Con người chúng ta gắn bó với nhau, và sự gắn bó
này làm chúng ta đau buồn khi người mình yêu thương qua đời. Nhưng sự
gắn bó, bám víu đó không phải là một thực tại. Đó chỉ là một ý nghĩ đơn
thuần.
Chúng ta thật sự có thể bám víu vào bất cứ điều gì hay bất cứ người nào
không? Không thể được. Bởi vì chúng ta – và những người ấy, những thứ ấy
– luôn luôn thay đổi. Chúng ta không thể kiểm soát được. Dù vậy, bất chấp
sự thật này, chúng ta phát sinh ý tưởng muốn bám chặt vào đó. Điều này xảy
ra vì chúng ta không thấy được “anicca” – bản chất vô thường. Nếu chúng ta
bắt đầu thấy sự vô thường, chúng ta có thể rèn luyện tâm ý của mình để có ý
tưởng khác đi, ý tưởng từ bỏ và buông xả.
Khi nhìn lại đời mình, tôi thấy tất cả như là một giấc mơ. Hàng ngàn người
tôi đã từng quen biết bây giờ đã qua đời, những người cùng làng nơi tôi sinh
ra, cùng nơi tôi xuất gia, cùng nơi tôi tu học. Hàng ngàn người ở Sri Lanka,
Ấn Độ, Malaysia, Hoa Kỳ, châu Âu, Nam Mỹ, khắp nơi trên thế giới, họ đều
qua đời, không để lại dấu vết gì, ngoại trừ trong trí nhớ của tôi. Giống như
những giấc mơ khi tôi ngủ. Khi tôi thức dậy, tôi có thể nhớ lại các giấc mơ
đó, nhưng tôi biết chúng không có thật. Rất nhiều người tôi đã từng gặp, nơi
chốn tôi đã đi qua, các bài thuyết giảng tôi đã trình bày, những gì tôi đã thấy:
Tất cả đều đã trôi qua, biến mất. Như giấc mộng.
Bây giờ, trong tuổi già, tôi hiểu về sự vô thường rõ ràng hơn. Khi tôi thức
dậy vào nửa đêm, tôi tập trung tâm ý vào các sự thay đổi tôi đang trải nghiệm
ngay lúc đó. Có thể đó là một cảm giác ngứa ran trên cơ thể, đau nhức hay
đau nhói nơi thân, cảm giác trong tâm trí khi vừa thức giấc và nhận thức về
hơi thở đang đi ra, đi vào buồng phổi. Ngay lúc đó, tôi cảm thấy hoan hỷ vì
tôi thấy được mọi sự việc thay đổi rất nhanh, và tôi biết điều này giúp tôi
hiểu thêm rõ hơn về sự vô thường.
Có khi một cảm thọ lóe lên như một tia sáng nhỏ, trong đó có kèm theo
tưởng, hành và thức. Bắt đầu là xúc, khi căn và trần đến với nhau. Ngay lúc
đó có sự nhận biết, rồi khởi sinh thọ và tưởng. Những điều này xảy ra rất
nhanh, ta không thể tách rời chúng được. Chúng ta dùng từ ngữ để tách rời
chúng, nhưng sự trải nghiệm chính nó thì không thể. Tâm trí không thể phân
biệt được. Do đó, không có lý do gì chúng ta phải sợ chết hay thương tiếc về
cái chết. Chuỗi thay đổi xảy ra liên tục, và kết thúc của chuỗi đó được gọi là
chết.
Ngay cả một đứa bé cũng có thể hiểu được điều đó. Ta bảo nó:
“Hãy nhìn vào cái hoa này. Hãy ngắm nhìn nó từ sáng đến tối.”
Vào buổi sáng, các cánh hoa còn tươi đẹp. Đến chiều tối thì khô héo.
Chuyện gì xảy ra? Sự tươi sáng đó, màu sắc đó, vẻ đẹp đó đã bị thay đổi bởi
thực tế của vô thường. Hoa đó đã thay đổi, cũng như mọi thứ khác trên đời.
Thật là ngộ nghĩnh trong thời đại công nghệ cao này của lịch sử loài người,
chúng ta vẫn còn giữ được một cỗ máy lỗi thời để chỉ cho ta thấy sự vô
thường: Đó là cái đồng hồ!
Tiếng kêu tích tắc không ngừng không những chỉ cho thấy thời gian trôi
qua, mà còn cho thấy sự thật về vô thường. Ta học được bài học quan trọng
từ cái đồng hồ: Mỗi thời khắc hiện tại là khác biệt với thời khắc trước đó, và
cũng khác biệt với thời khắc tiếp theo, và thời khắc sau đó.
Bất cứ khi nào ta nhắm mắt hành thiền, ta không trải nghiệm gì khác ngoài
sự thay đổi. Cho dù đó là một ý nghĩ, một cảm giác, một ý tưởng, một hồi
tưởng, hay cơn đau nhức trên thân – tất cả đều đến rồi đi, đến rồi đi, liên tục
như thế. Trong khoảnh khắc tiếp theo, nếu tất cả đều ngưng lại, thì đó gọi là
chết. Không có gì lạ lùng, không có gì mà không quen thuộc. Đây chỉ là sự
thật của vô thường. Và chúng ta phải làm quen với sự thật này.
Nếu được như thế, cuối cùng rồi là chấm dứt sự sợ hãi của chúng ta về cái
chết. Chỉ khi đó, đau khổ của chúng ta mới chấm dứt.
BÀI ĐỌC CHO MỘT TUẦN 